Đêm khó ngủ, tình cờ lướt mắt qua tin tức thế giới đó đây, giật mình khi nhớ ra một vụ trùng hợp kỳ lạ trong ngôn ngữ:

Trong tiếng Pāli có từ Puthujjana ( từ tương đương bên Sanskrit là prthagjana) nghĩa là phàm phu trong Hán Việt. Phàm có nghĩa là bình thường, đầy dẫy. Hạng người ở đâu cũng có, không cần tìm cũng gặp đầy ra đó thì gọi là phàm phu. Chữ Puthu có nghĩa là rộng rãi, bao la rộng khắp, Jana có nghĩa là con người hay quần chúng. Vậy Puthujjana có thể dịch là Quảng đại quần chúng. Cả hai từ Quảng (rộng rãi) và Quần (đám đông) đều có được cái nghĩa gốc của chữ Puthu trong tiếng Pali.

Vụ trùng hợp thứ hai là chữ Côn Trùng trong Hán việt. Chữ Côn có nghĩa là đông đúc, đầy dẫy, lúc nhúc. Giống sinh vật bé nhỏ sinh sôi với số lượng đông đúc không đếm xuể thì gọi là Côn Trùng. Chữ Côn ở đây có hàm nghĩa gần giống chữ Puthu trong Puthujjana của Pāli.

Gom lại mà nói, Puthu trong Puthujjana, Quần trong Quần Chúng, Phàm trong Phàm Phu hay Côn trong Côn Trùng đều ám chỉ cho những quần thể mà hầu hết các cá thể trong đó đại khái ngang tầm với nhau.

Ngang tầm là vì rất hiếm có một cá thể nào trong đó đủ sức vươn khỏi chiều cao đồng loại, rất hiếm có một cá thể đủ xuất sắc để có một lối đi riêng. Đa phần là phải dựa vào nhau, bằng cách đứng trên nền tảng nhận thức bản thân rồi tìm dựa vào cái gần nhất để hình thành một cá thể to hơn.

Cứ thế, bắt đầu là hai cá thể, số hai này sẽ thu hút các cá thể riêng lẻ bên cạnh làm nên một quần thể lớn hơn và đương nhiên sức mạnh lớn dần, tầm ảnh hưởng mạnh dần, lực tác động lan dần và cả bọn đồng ý với nhau một thứ chân lý nội bộ!

Đám đông ấy theo hay chống thứ gì thường không do cái nhìn bản thân, mà từ tác động của quần thể mà mình đang góp mặt. Người lành thì chạy theo mấy người lành quanh mình, người xấu thì chạy theo đám người xấu quanh mình.

Phàm phu chúng ta thường có thói quen theo và chống mà không dành chút thời gian để tự gẫm: Ai đang bị chống hay được theo, ai đang theo hay đang chống đối tượng ấy, theo hay chống cụ thể cái gì? Nếu ta đang chống cái xấu thì sao chọn riêng kẻ xấu này? Mục đích của việc theo hay chống ấy nhằm vào cái gì?

Hầu hết chúng ta không có khả năng phản biện, chỉ biết phản bội. Chỉ vì chúng ta là Puthujjana, là phàm phu, là quần chúng, sinh hoạt theo tập tính của côn trùng.

Người Nga vẫn đang ở Ukraine, và chiến trường Gaza vẫn chưa bao giờ yên tĩnh.

Thế là đời lại khổ hơn

Nhớ nhau chỉ để thêm hờn nhân sinh...

Toại Khanh