Là một Phật tử chúng ta không thể nào mà không biết gì về 4 đế. Bây giờ các vị nghe giảng Kinh tạng lâu ngày các vị mới hiểu tại sao tôi coi nặng 4 đế, bởi vì dốt về 4 đế các vị không có đi đâu được trong giáo lý hết hoặc đi không có xa. Chẳng hạn như bài kinh này là bắt buộc chúng ta phải ôn lại bài học về 4 đế.

4 đế là 4 sự thật mà mình bắt buộc phải biết để chứng thánh, để chấm dứt phiền não, để kết thúc sanh tử không còn luân hồi nữa.

Sự thật thứ nhất là mọi thứ ở đời là Khổ, mọi thứ ở đây không có giới hạn cái gì hết. Có nghĩa là từ một hạt cát cho đến một ngọn núi, từ một con giun con dế cho đến một vị Phật tổ Chánh đẳng chánh giác thì mọi hiện hữu đều là Khổ. Do đó, chữ Khổ ở đây mình không thể hiểu theo cái nghĩa nghèo nàn, tức là cái Khổ liên hệ đến cảm giác cảm xúc. Thí dụ mình hiểu Khổ đây là cái gì đó mà nó làm cho mình đau đớn thể xác hay khó chịu, hay buồn khổ, ưu sầu, sợ hãi, bức bối về nội tâm. Mình hiểu như vậy thì nghèo lắm, nó không đủ để hiểu rõ 4 đế.

Cho nên chữ Khổ đây mình phải hiểu là Khổ có 2 là Khổ liên hệ cảm giác, cảm xúc và cái Khổ thứ 2 là về bản chất. Mà cái Khổ bản chất là nó bao trùm luôn cả cảm giác, cảm xúc. Tôi nói rất là nhiều lần Khổ trong kinh Đức Phật Ngài chia ra có 3.

Một là Khổ Khổ là sự có mặt của những gì khiến thân tâm mình khó chịu. Khi chúng ta không học giáo lý, chúng ta nói Đời là bể khổ là chúng ta chỉ nói đến ý nghĩa thứ nhất là những gì nó làm cho mình bị đổ máu rơi lệ thì đó gọi là Khổ. Nhưng ở trong kinh Phật thì cái Khổ đó mới có 1/3, tức là sự có mặt của những thứ làm cho mình tan nát can tràng.

Hai là Hoại khổ là sự vắng mặt của những gì làm cho mình dễ chịu. Thí dụ cái Khổ đầu tiên là mình ở gần người mình ghét. Cái Khổ thứ 2 là mình phải xa người, xa vật, xa nơi chốn mà mình thích.

Thí dụ trời nóng nực là cái Khổ thứ nhất. Cái Khổ thứ 2 là cái quạt máy đang quay tự nhiên nó đứng, cái máy lạnh đang hoạt động tự nhiên nó đứng, cái bóng râm nãy giờ nó che cho mình tự nhiên bây giờ nó mất đi thay vào đó là nắng, một trận nắng đổ lửa. Thì sự vắng mặt, sự biến mất của cái làm cho mình dễ chịu cũng là cái Khổ, cái đó được gọi là Hoại khổ.

Ba là cái Khổ rất sâu kín không phải ai cũng thấy, không phải ai cũng chấp nhận đó là Khổ. Đó là Hành khổ. Có nghĩa là bản thân sự có mặt ở đời này nó đã là Khổ, khoan nói tới chuyện khó chịu dễ chịu, chỉ nói tới cái chuyện mình có mặt ở đời này là Khổ. Vì sự có mặt của mình nói riêng và của vạn vật trên đời nói chung phải lệ thuộc vô số yếu tố, điều kiện nhân duyên thì mình mới có mặt được.

Tôi ví dụ như trong nhà mình không phải khơi khơi mà có cái ca uống nước trong nhà mình. Không phải đâu. Chuyện đầu tiên bản thân cái ca trước cái đã, ở đâu mà nó ra cái ca đó? Ai đó, sau bao nhiêu năm tháng học hành hoặc là lăn lóc trong đời sống xã hội, một ngày kia họ mới nhận ra xã hội đang có nhu cầu sử dụng một cái ca giống như vậy, trước hết phải có ý tưởng, nhưng người đó phải có đủ điều kiện sức khoẻ, đủ điều kiện tài chánh, đủ điều kiện suy nghĩ cộng lại mới có được cái ca cho mình uống nước. Nhưng người ta làm xong rồi, người ta để ở chỗ sản xuất làm sao tới tay mình được? Nó phải đi về cái chỗ nào đó, rồi từ chỗ đó mới phân phối ra khắp nơi. Rồi mình là người có nhu cầu mới ra chỗ chợ, quán hay tiệm để rước nó về, mà đâu phải ai muốn cái ca đó cũng được, người đó phải có tiền, mà ở đâu có tiền đó đây? Lại lớn chuyện nữa. Anh làm sao mà anh có tiền, rồi anh mới ra ngoài đó anh tha cái ca đó về nhà của anh. Do đó hôm nay ở trong cái nhà này có cái ca. Các vị thấy dễ sợ chưa? Chỉ một cái ca uống nước trong nhà thôi mà nó phải cần vô số điều kiện như vậy.

Chưa hết, một nụ cười trên môi của mình, không phải môi của mình miệng của mình răng của mình là mình muốn cười là mình cười. Sai, sai bét. Không phải lúc nào mình muốn cười cũng được đâu qúi vị, không phải đâu. Bị tiêu chảy làm sao mà cười, nhức đầu chóng mặt làm sao mà cười, nhức răng làm sao mà cười, nhà đang có chuyện làm sao mà cười? Vợ mình, chồng mình, con mình, cháu mình, cha mẹ mình, ông bà mình, thân nhân quyến thuộc của mình họ đang có chuyện thì làm sao mình cười? Đất nước, xã hội của mình đang có sự cố, sự kiện, chẳng hạn như mình thấy báo đăng Việt Nam mình năm nay Tết là coi như không có thịt ăn, nếu mình là người nội trợ mình nghĩ tới đó làm sao mình cười? Thí dụ như vậy. Cho nên mình đừng có tưởng là nụ cười trên môi trên miệng của mình là lúc nào muốn là nó cứ ra như hoa là sai. Mà mình phải coi sức khỏe của mình, tình trạng gia đình của mình, tình trạng tài chánh của mình, bối cảnh xã hội v v và v v. Chứ các vị nghĩ làm sao mà các vị có thể cười trong một bối cảnh thiên tai bão lụt, chinh chiến can qua, tên bay đạn lạc làm sao mà cười? Cho nên mình tưởng chắc là nụ cười trên môi tôi nó muốn ra lúc nào nó ra. Sai. Chỉ trừ ra anh khùng thôi. Chứ anh là một người bình thường không phải dễ đâu, không phải là muốn cười là cười đâu qúi vị.

Cho nên có 3 cái Khổ là Khổ khổ, Hành khổ và Hoại khổ. Cái Khổ thứ 3 mới là khó hiểu. Đó là bản thân sự có mặt đã là Khổ vì mọi hiện hữu ở đời này nó phải luôn luôn lệ thuộc vô số điều kiện, thì cái tính chất lệ thuộc ấy được gọi là Khổ. Lúc bấy giờ cái Khổ nó không còn cái nghĩa là cảm giác, cảm xúc mà nó là Khổ trên bản chất.

Mình thấy một người con gái nhà quê đi lấy chồng xa xứ, mình chưa thấy cổ buồn, không cần nhìn cổ buồn, không cần nhìn cổ khóc, mình chỉ hình dung ra mình đã thấy Khổ rồi. Chữ nghĩa không có, tiền bạc cũng không, phải đi lấy một người xa lạ chỉ để giải quyết một món nợ của gia đình. Nếu mình chỉ biết chừng đó là mình đã đủ hình dung ra được cái Khổ của cổ rồi, chứ không cần phải nghe cổ nói, không cần phải nhìn cổ khóc. Chỉ cần hình dung ra cái tính chất, cái nội dung của sự kiện, của vấn đề là mình đã thấy cái Khổ. Khổ đây là Khổ trên bản chất chứ không cần cảm xúc, cảm giác ở đây.

Như vậy sự thật đầu tiên là Khổ, mọi hiện hữu là Khổ.

Trích bài giảng KTC.7.4 Tư Lương
Kalama xin tri ân bạn elteetee ghi chép

Tôn ti trật tự | | Lý Tâm Thiện | | Cha Mẹ English