Duyên sinh và duyên hệ. Duyên sinh là gì? Duyên sinh dạy cho ta biết vì đâu ta có mặt trên đời, là do các điều kiện. Duyên hệ là dạy cho ta biết mối liên quan giữa các điều kiện ấy với nhau. Duyên sinh cho ta biết rằng: nhờ có cha, mẹ, cơm, áo mình mới sống được. Duyên hệ cho mình biết thế nào là mối liên quan giữa thân xác này với xã hội, thế nào là mối liên quan giữa tiền bạc với kiến thức, với quan hệ xã hội, với tình cảm, với gia đạo, ... Duyên hệ phanh phui mấy cái đó ra. Từ cái chỗ vô minh trong bốn đế, ta tạo các nghiệp thiện ác.

Tôi ôn riết nghe nó kỳ, nhưng mà tôi mong quý vị vì ngán quá mà đâm ra nhớ được. Quý vị có biết cái hiện tượng đó không? Có nhiều người ghét Chế Linh mà ghét tới mức thuộc lòng hết trơn luôn. "Có ngày lòng anh buồn, nhớ đừng phụ bạc anh nhé ..." Trời ơi, tui ớn muốn chết. Tui ghét mà thuộc lòng luôn. Quá ghét. Rồi ba cái “Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà” gì đó, “biên cương lá rơi Thu Hà em ơi ...” Nghe mà rầu muốn chết, mà ghét riết rồi nó thuộc làu làu, làu làu vậy đó. Nhiều người không biết tưởng tui thuộc bởi vì tôi thích. Không phải, tôi oải quá mà tôi thuộc cái đó. Thì A tỳ đàm cũng vậy, có hai hạng người thuộc làu làu. Cái hạng thứ nhất là nó thích; còn cái hạng thứ hai là ... Cứ gặp mặt ổng là “do không hiểu bốn đế nên tạo các nghiệp thiện ác” !!! Tui làm riết mà các vị ngán là đành phải thuộc. Thuộc rồi thì khi đi hành thiền mới nhớ tới tui, nhưng giờ đó tui vô ngủ rồi.

Rồi. Nhắc lại. Không hiểu bốn đế là sao? Do không hiểu mọi thứ ở đời là khổ. Do không hiểu rằng thích trong khổ là con đường thêm khổ. Do không hiểu rằng muốn hết khổ đừng thích trong khổ nữa. Do không hiểu rằng khi hiểu được như vậy là con đường thoát khổ. Do vô minh trong bốn đế nên mới tạo các nghiệp thiện ác. Do tạo các nghiệp thiện ác, nên mới có tâm đầu thai đi về các cõi. Do có đi về các cõi nên tùy cõi mà ta có sáu căn hay không. Do tùy thuộc vào chuyện ta có sáu căn ta sống nhiều với trần cảnh nào. Do tùy thuộc vào việc ta sống nhiều trong trần cảnh nào ta sẽ đam mê nhiều trong thứ nào. Và do tùy thuộc vào ta đam mê nhiều trong thứ nào thì ta sẽ tạo các nghiệp thiện ác nó tương ứng với niềm đam mê ấy. Và chính vì tạo thiện ác tương ứng với đam mê ấy cho nên ta mới đi vào cõi tương ứng. Và từ cái chỗ đi về cõi tương ứng đó đó thì ta mới có sanh có già có đau có chết.

Có người thì họ sanh về cõi đặc biệt nên là từ sanh tới tử hơi xa. Thì ta gọi đó là Cõi sống lâu. Có những cõi mà chỉ có sanh có tử mà không có già không có bệnh. Có không? Hình như có. Nhưng mà mình nghe vậy mình có ham ở cõi đó không? Không có già, không có bệnh nhưng cuối cùng cũng chết. Rồi nó chết rồi nó đi về đâu? Thấy ghê không? Phi tưởng phi phi tưởng là lên trên đó 84 ngàn đại kiếp. Tưởng sao, nó hết cái đó nó lại bất định nữa. Nghĩ cái đó mới run.

Và phải nói thêm chỗ này. Tôi từng nói cái vòng sanh tử nó đáng sợ ở chỗ là: thứ nhứt, cơ hội làm ác rất là lớn; cơ hội gặp bạn lành rất là hiếm; và chính vì cơ hội gặp bạn lành rất hiếm cho nên cơ hội gặp bạn xấu rất là lớn. Chính vì cơ hội gặp người xấu rất là lớn nên cơ hội mình tập những cái xấu rất là lớn. Mà một khi cái này lớn thì cái kia nó teo. Cái gì teo? Cái thiện nó teo. Khổ quá. Cái ngực nó nở thì cái mông nó nhỏ. Cái mông nó nở thì cái ngực nó nhỏ. Tui nè, đang nói ngược nè. Thì coi như cái này nó phình thì cái kia nó teo. Nghe kịp không? Cho nên người ta nói, tướng bạn càng lớn thì trái tim sẽ teo lại. Hoặc là cái khối trí óc phát triển quá thì trái tim nó cũng teo. Duy lý quá thì cảm thông ít lại.

Chỉ có Bồ Tát là Bi Trí kim ưu. Chỉ có Bồ Tát thôi. Bi Trí kim ưu là cái nào cũng phải tròn vo hết mới làm Bồ Tát được. Còn phàm phu mình, hễ nặng tình thì nó yếu trí, mà nặng trí thì nó yếu cái tình. Giống như Việt Nam mình có câu: Muốn thử nhiệt độ thì dùng cái nhiệt kế, muốn thì sức khỏe đàn ông thì dùng cái ... vợ kế." Thấy thằng cha nào có vợ kế là biết thằng cha đó khỏe. Trên đời cái gì cũng nhỏ chỉ có vợ nhỏ là chuyện lớn thôi.

Mình học trên lý thuyết thì đơn giản như vậy đó. Do có nghiệp thiện ác rồi mới đi về các cõi. Rồi từ việc về các cõi đó mình có đủ sáu căn hay không. Từ cái chuyện mình có đủ sáu căn hay không thì mình mới sống nặng về cái gì. Và vì anh sống nặng về cái gì cho nên anh thích và ghét không giống nhau. Và chính từ chỗ anh thích và ghét không giống nhau, chỗ thích và ghét của anh không giống của tôi. Vì vậy cái thiện và ác của anh nó không giống cái thiện và ác của tôi. Và đừng coi thường cái chuyện mà mình thích ghét cái gì, mình quan tâm mình nặng lòng cái gì. Đừng tưởng “Ôi, cái đó chuyện nhỏ xíu”. Sai. Chính vì mình thích, mình ghét, mình nặng lòng, mình phân tâm, mình chia trí, nhiều cho cái gì thì chính cái đó nó quyết định cái suy tư, cái cảm xúc rồi sau đó là hành động của mình. Chính hành động đó tạo thiện hay ác.

Tôi nói một ngàn lần. Các vị hỏi tôi “Sư ơi, cái chuyện đó có hay không?” Tôi sẽ trả lời như thế này. Có khi tôi trả lời là “Có” có khi tôi nói “Không”. Nhưng cũng có khi tôi nói “Tôi không rõ. Nhưng nếu có thì không có gì lạ.” Còn nhớ cách nói đó không? Tôi nói “Có nhiều chuyện tôi không dám chắc, nhưng nếu mà nó có thì cũng không có gì là lạ.” Ví dụ, có người hỏi tôi "Vậy chứ Sư tin có chuyện tái sanh không?" “Tôi tin”. Các vị hỏi “Sư có tin các cảnh giới mà nghe nó hơi kỳ kỳ không? Ví dụ, có cảnh giới không tâm, có cảnh giới không sắc, có cảnh giới khổ như điên, có cảnh giới sướng như tiên, Sư tin không?” Thì tôi không dám nói “Có” hay “Không” nhưng tôi sẽ nói “Nếu có không có gì lạ.” Là vì sao? Vì hôm qua tôi nói rồi. Cũng dòng điện đó, nhưng khi người ta áp dụng một số nguyên tắc đặc biệt thì dòng điện đó nó tạo ra hơi nóng. Và cũng dòng điện đó, nhưng khi nó kết hợp với một số nguyên tắc vật lý nó sẽ tạo ra hơi lạnh. Rồi các vị sẽ đồng ý với tôi, là có những loại cây, có những loại cá, có những loại động vật và thực vật nó chỉ hợp với nguồn nước mặn thôi, có đúng không? Có những sinh vật nó chỉ thích hợp với nguồn nước lợ thôi. Có những sinh vật, sinh vật ở đây là bao gồm động thực vật, thì nó lại thích hợp với nguồn nước ngọt thôi. Cái cấu trúc sinh học của nó buộc nó phải sống trong đó, phải sinh sôi, phát triển trong đó nó không đi ra ngoài được, đúng không? Vậy, đời sống tâm lý của chúng ta nó đưa ta về vùng đất thích hợp với mình mai này. Quý vị có nghe chữ “tâm địa” không? Địa là đất. Chính cái tâm địa của mình nó quyết định mình sẽ đi về phương trời nào trong cái trời đất này. Chuyện đó không có gì lạ hết. Anh sống nhiều về cái gì thì anh sẽ đi về chỗ đó. Tôi nói hoài là tâm mình, cái mind của mình, giống như là nước vậy. Nước ở dạng air (thể khí) thì tự động nó bốc lên, không cần quỳ lạy, cầu khẩn, van xin gì hết, tự động nó bốc lên. Mà nước ở dạng liquid (thể lỏng) thì tự động nó tìm chỗ thấp nó chảy xuống. Một cái tâm hồn mà ích kỷ, nhỏ mọn, tị hiềm, ghen tuông, tham lam, sân hận, ái tham sân si, ái mạn kiến nghi thì khi chết tự động nó kiếm chỗ thấp nó chun xuống. Còn một tâm hồn bao dung, từ bi, trí tuệ, kham nhẫn, thiền định thì tự nhiên khi tắt thở nó sẽ bốc lên. Thực vậy, một tảng đá liệng xuống sông, cả làng ra cầu nguyện nó vẫn chìm. Một thùng dầu đổ xuống sông, cả làng ra chửi cha nó nó vẫn nổi. Cho nên mỗi lần tôi đi tụng kinh cầu siêu, tôi không biết tôi tụng cho đá hay dầu đây. Nếu dầu thì nó không cần tôi tụng, còn nếu nó là cái cục đá bà cố tôi tụng nó cũng không có nổi. Cho nên mỗi lần tôi tụng tôi hay hỏi cái xác này là thùng dầu hay cục đá mà thấy cái mặt chắc đá hơi nhiều. Hồi nó sống, nó đâu có đi chùa, nó đâu có nghe pháp, nó đâu có hành thiền, nó có biết khỉ gì đâu. Tới hồi nó chết, gia đình quăng cho ông sư trăm đồng bạc, nhét bao thơ, đè ra tụng. Tụng cái gì. Rẻ quá. Có trăm đồng đòi siêu, siêu về đâu? Tây phương cực lạc hay Tây Ninh cực khổ?

Các vị biết có một lần đó có trận tornado, nó cuốn ngang một thành phố, nó hốt một đống tiền lên thiên đường. Thánh Peter ra mở cửa, Thánh rước tất cả các tờ một đồng hai đồng vào trong hết, riêng tờ mấy 100 thì Thánh đẩy ra ngoài, Thánh đóng cửa lại, không có nhận. Rồi mấy tờ 100 Euro, 500 franc Thụy Sỹ, 100 Đô la nó tức, nói “Chúng tôi ở dưới trần có giá lắm mà sao trên đây bạc đãi chúng tôi như vậy?” Thánh Peter nói “Tụi bây mấy thằng mà 50 trở lên đâu có đi chùa nhà thờ gì đâu, thấy đi nhà thờ toàn mấy thằng tiền lẻ không à. Cho nên đứa nào đi chùa nhiều, đi nhà thờ thì mới vô đây.” Đó, bởi vậy. Cho nên tôi nhìn mấy tờ một trăm trăm tôi trân trọng ghê lắm. Chớ còn mấy cái tờ bên pháp mà thấy bà con đưa bao thơ mà họ đưa mỏng mỏng thì mình nghĩ “chắc cũng không bao nhiêu”. Còn đưa dày dày tì “chắc bạc cắc”. Càng dày tôi càng làm biếng mở, vì đếm chỉ thêm mỏi tay. Rồi có lần tôi đi dạy học mà nó cho cái bao mỏng lét, tôi nghĩ “chắc là tấm cheque”. Tôi còn hình dung “không biết hai số không hay ba số không đây?” Tới hồi mở ra, tôi cầm tờ giấy - hóa ra nó viết cho tôi bài thơ - mà thơ khen tui. Trời ơi. Tôi nổi điên lên. Từ ngày đó tôi mới thù thơ cho đến bây giờ. Tui nói “Trời ơi, cho con năm đồng con mua cây cà rem con còn ăn được.”

Mình ôn lại nữa. Đời sống này nói một cách đơn giản thì "cơm, gạo, áo, tiền" nuôi lớn chúng ta. Nói xa một chút, thì "tinh cha, huyết mẹ" cấu tạo nên hình hài này. Đó là nói một cách rất là duy lý, rất là thể lý. Nhưng mà nói rốt ráo theo đạo Phật, hiểu như vậy thì mình chưa có hiểu lắm về cái thân xác này và sự hiện hữu này. Và nếu anh không hiểu nó lắm thì làm sao anh giải quyết được vấn đề của nó? Anh hiểu về nó quá sơ sài. Giống như nhiều người nói “tu không cần học giáo lý”. Nhưng khi anh hiểu nó sơ sài, anh sẽ tu nó sơ sài. Mà anh tu sơ sài, thì anh sẽ đắc sơ sài. Anh tu rốt ráo thì anh ngồi tòa sen, còn anh tu sơ sài thì anh ngồi lá sen, mà tu tệ nữa thì ngồi dưới đáy của hồ sen. Mà đáy của hồ sen nó còn một tên gọi nôm na là đáy sình. Có đúng vậy không? Đáy hồ sen là đáy sình nhưng mà mình gọi hơi sang là đáy hồ sen.

Tất cả vấn đề trên thế giới nó đều được giải quyết khi nó được minh bạch rõ ràng. Nha sĩ muốn nhổ cái răng của mình thì họ phải biết rõ nó như thế nào, thậm chí khi họ quan sát cái răng của mình họ thấy cái răng này họ nhổ không được họ gửi cho nha sĩ chuyên khoa. Có biết chuyện đó không? Cách đây không lâu, có một bà nha sĩ bên Mỹ về Việt Mam mở phòng mạch. Bả ế chỏng gọng. Cuối cùng mới điều tra ra là bả để quảng cáo là “Ở đây nhổ răng không đau.” Răng đau mới nhổ mà bả lại "nhổ răng không đau" - người ta lãi nghĩ rằng cái răng còn nguyên bả đè ra bả nhổ. Có hiểu không? Cho nên mình phải biết rõ. Mình phải biết cái răng nó có vấn đề gì mình mới giải quyết nó được. Còn đàng này mình không có biết rọ vấn đề nó là mình nhổ lộn cái rằng. Ở việt nam vừa rồi có cái màn mổ lộn bên rồi đó. Nên bây giờ người ta mới xăm tùm lum hết. Xăm “đây là chân trái”, “đây là chân phải”, để bác sĩ không có mổ lộn. Là bởi vì phải biết chính xác, hiểu tận cùng vấn đề thì ta mới có thể giải quyết rốt ráo triệt để gốc rễ của vấn đề.

Thì ở đây cũng vậy. Trong kinh nói, mỗi giây phút trôi qua, chúng ta sống với một biển duyên hệ trùng trùng. Có nghĩa là sao? Vô số điều kiện đan xen, hòa quyện vào nhau để làm nên một tấm thảm sinh hữu, vô số điều kiện và nhân duyên đan xen hòa quyện vào nhau để nó cộng nên dòng chảy tương tục. Và từng cái mắt xích nhân duyên ấy nó có một cái ý nghĩa, nó có một cái tác dụng khác nhau. Nên từ đó nó cũng có tên gọi không giống nhau. Thí dụ, để làm nên một dòng chảy, chúng ta cần yếu tố liên tục. Nó phải liên tục. Có rất nhiều thứ trên đời này nó phải phát triển, nó chỉ sinh sôi, nó chỉ tồn tại bằng lực đẩy của một cái sự liên tục. Ví dụ như hơi thở chẳng hạn. Hơi thở trước và hơi thở sau nó phải liên tục chứ nếu mà nó bị đứt khúc, khoảng 3 phút là chúng ta chết. Ăn cũng vậy, uống cũng vậy, vận động cơ thể cũng vậy. Các vị biết, ở Mỹ người ta bỏ tiền ra thuê những người ăn rồi nằm im trong năm tháng bảy tháng để người ta theo dõi diễn biến của một cơ thể không vận động. Thì họ mới thấy ra một chuyện rất là giật mình. Đó là, cái gì lẽ ra nó phải được liên tục mà bây giờ nó không được liên tục thì bèn nảy sinh vấn đề. Các vị có biết không? Thí dụ như, cơ chân mà lâu quá không được vận động, tay cũng vậy, là nó teo. Chưa hết, người lớn tuổi mà không có dùng cái não này nó rất dễ bị Alzheimer. Ví dụ như không học nhạc, không học ngoại ngữ, rồi không đi bộ, không có con cháu đến thăm, không có chó mèo để nuôi, không có bạn bè để trao đổi, không đọc sách, ... Đặc biệt là họ khuyên là nên học thử âm nhạc hoặc là ngoại ngữ không cần xài. Học cho vui thôi, có xài thì tốt. Còn đàng này hồi trẻ mình xài cho đã đến hồi lớn lên bỏ lơ thì nó mau sụm bà chè lăm. Cho nên sự liên tục nó rất là quan trọng.

Cái lực đẩy của sự liên tục ấy được Đức Phật gọi là vô gián duyên. Từng mắt xích duyên khởi mà mình học mấy ngày nay nó cũng thúc đẩy nhau bằng sự liên tục. Mà mình tu hành là gì? Tu hành có nghĩa là mình làm gián đoạn cái không cần liên tục và làm giữ mức liên tục của những cái không nên gián đoạn. Học về vô gián duyên phải ghi cái câu này. Tu hành là: làm gián đoạn những thứ không đáng để liên tục, và giữ lại sự liên tục của những thứ không nên cho nó gián đoạn. Câu này hình như người huệ căn bình thường nghe hiểu được. Ví dụ những cái thói quen xấu là không nên cho nó tiếp tục. Và những thói quen tốt nên cho nó tiếp tục. Buổi sáng nào cũng có thói quen dậy bốn giờ, vệ sinh xong vô ngồi, có lễ phật một tí, có ngồi thiền một tí, thì thói quen này nên giữ cho nó liên tục. Còn buổi sáng nào cũng pha ly cà phê, chích ba điếu rồi mới vô, thì cái thói quen đó không cần cho nó liên tục. Hoặc trước một bữa ăn mình làm một cái ly nhỏ nhỏ cho nó tiêu hóa, thì cái đó đối với một số người là chấp nhận được. Nhưng đối với một số người uống một ly cảm thấy nó hơi thiếu thiếu, rồi làm nguyên một chai - là không được. Như có chuyện cha võ sĩ quyền anh kia, chả vô cái chỗ nhổ răng. Chả nói với nha sĩ “Em đấu võ đài, chảy máu em không có sợ, mà em sợ kim chích của nha sĩ lắm. Nha sĩ có thể cho em xin một ly nhỏ nhỏ rượu mạnh được không?” Nha sĩ nói “Được” ổng rót cho ảnh ly. Ổng rót xong, ảnh nói “Sức vóc em như vậy mà một ly không có thấm.” Ông kia cho một ly nữa. Anh võ sĩ nói “Em thề trước vong linh má em, cho em một ly nữa thôi, em không có đòi nữa.” Thì nha sĩ tiếp tục rót cho ổng. Khi ổng uống xong ly thứ ba, ổng làm khuỳnh tay ổng nói “Bây giờ thằng nào đụng vô tao đập chết cha nó luôn!” Có nghĩa là, có những thứ nó không có nên liên tục, những thứ bậy là những cái không nên liên tục. Học về vô gián duyên là học được nguyên tắc rất là quan trọng trong cuộc tu và đời sống.

Trích bài giảng Duyên Hệ và Con Đường Tu Chứng
Kalama xin tri ân bạn vuihtvghi chép

Năm Tờ Hai Chục | | Lưới Tà kiến Bi Trí Dũng | | Hòn Sỏi Và Núi Hy Mã English