Tương ưng duyên là gì? Là lực đẩy có được từ sự hòa tan giữa nhân và quả. Nhân giúp quả bằng cách hòa tan vào nó. Bất tương ưng duyên là sự có được từ độc lập giữa nhân và quả. Hòa tan là hai đứa gom làm một, còn độc lập là riêng. Nó có trường hợp 2 người giúp nhau bằng cách gom thành một khối. Nhưng có trường hợp giúp đỡ bằng cách tách rời nhau.

Ví dụ đêm nay tôi cần dọn dẹp trên chùa, trên chùa có 1 mình tôi. Ở đây 3 vị tăng, ông Phát, ông Long và các vị không biết tên có thể vào ở chung cái phòng đó, ở chung với tôi để cùng làm việc. Đây là tương ưng duyên. Còn tôi tuyển vài cô lên giúp tôi qua đêm có nên hay không? Đây là giúp nhau bằng bất tương ưng duyên. Chứ mà các cô lên giúp và ngủ qua đêm thì cái việc giúp đó trở thành họa, banh chùa, giúp mà lại thành phá.

Trong 1 ly nước chanh, cái gì cần hòa tan và cái gì không cần hòa tan? Cái muỗng có cần hòa tan vào nước chanh không? Không. Vì sao? Bởi vì nó không phải là cái mình uống được. Đúng không? Ly nước chanh gồm có cái dĩa, cái ly, cái muỗng, đá, đường, chanh, với riêng tôi có thêm tí muối. Có những thứ cần phải hòa tan và có những thứ không thể hòa tan như cái ly, cái dĩa, cái muỗng. Nếu tôi biết mấy cái này hòa tan trong đó thì bà cố tôi cũng không dám uống.

Có những trường hợp ta giúp đỡ nhau bằng cách hòa tan thành một khối. Nhưng có trường hợp ta phải giúp nhau bằng cách nhân quả phải cách ly, độc lập.

Nhắc đến hòa tan mới nhớ đến một câu chuyện về ngài Cưu-ma-la-thập – một trong tứ đại dịch giả của Phật giáo Trung Hoa. Ngài thuyết pháp cực hay và dịch kinh cực giỏi. Bên Trung Hoa có nhiều dịch giả lớn, chia làm 2 trường phái: trực dịch và nghĩa dịch. Trực dịch là one-by-one, từng chữ dịch ra từng chữ, như "hot dog" thì dịch là "chó nóng." Còn nghĩa dịch là đọc một đoạn, xem nó là nghĩa gì rồi viết lại, vẫn giữ lại linh hồn cũ trong hình hài mới. Ngài Cưu-ma-la-thập là huynh trưởng trong trường phái nghĩa dịch. Ngài Huyền Trang thì dịch theo trực dịch, nên rất dễ truy ra bản gốc.

Còn sách của ngài Cưu-ma-la-thập đọc thì thấy hay, dễ hiểu, mượt mà nhưng khó truy ra bản gốc. Và có nhiều người đọc họ mượt quá họ không tin. Ngài dịch kinh quá hay, thuyết pháp quá giỏi nên vua quan quý ngài. Người ta cúng vàng bạc để cho ngài cất chùa, rồi người ta nghĩ cúng thêm cái khác. Họ hỏi ngài dịch kinh rồi ai nấu ăn cho ngài. Ngài nói mấy cụ. Họ nói không được, mấy cụ run lẩy bẩy mắt kém, lặt rau không kĩ sâu không. Nên họ mới cúng cho ngài mấy cô người hầu trẻ măng. Tổng cộng 13 cô. Mấy ông sư ổng thấy ổng bực, sư gì mà mấy cô trong chùa đông quá trời. Có ông chỉ trích, có ông bắt chước. Ông này nghe thấy vậy ổng mới tổ chức một buổi lớn lắm. Ổng mời hết mấy cha nội đó tới, mấy cha chỉ trích ông và mấy cha bắt chước ông. Sau khi cúng dường trai tăng xong, ông lấy cái bình bát ra ông hốt nguyên một nắm mấy cái kim may đồ bỏ vào bình bát. Ông đổ nước vào quậy. Kim nó tan hết. Rồi ông mới nâng cái bát lên ông nói: "Anh em nói tôi tu hành mà chùa gái không. Có người nói tôi phá giới này nọ, có người bắt chước. Thôi thì thế này, để cho nó đừng lùm xùm nữa mệt, bát nước có kim này, anh em nào uống hết thì tôi cho bắt chước. Còn anh em nào nói tôi phá giới cũng uống nửa bát. Tôi nói trước nha, trong đây nước và kim đã tan rồi đó." Không ai dám uống ông mới cầm lên uống hết. Ý ông nói là nội lực như ông thì 13 cô ông chứa được. Nếu ông mà như mấy ông này nghĩ thì cái bát này ông không thể nào uống được. Từ đó về sau mấy cha kia im ru. Ông có năng lực gì đó mình không nói được. Nhưng đại khái là nó phải tan thì ngài mới uống được. Nếu ngài là thứ tào lao thì thứ nhất nó không tan, thứ hai là ngài cũng không dám uống.

Có những trường hợp A giúp B bằng cách phải hòa tan vào nhau.

Mỹ có 1 câu rất là hay. United we stand, devided we fall. Tức là chúng ta tồn tại bằng cách đoàn kết, đoàn kết mới sống còn. Một trong những quốc hiệu mà tôi cho là hay nhất là United States. Một đất nước được hình thành bằng kết hợp nhiều bang. Tất cả chúng ta ở đây đều là sự kết hợp của nhiều bang. Muốn có 1 cô phải có 5 bang ít nhất là xúc – thọ – tưởng – hành – thức.

Có trường hợp A giúp B bằng cách độc lập, kiểu Ngưu lang Chức nữ.

Nhờ sống chánh niệm nên tôi được an lạc. Thì cái chánh niệm và an lạc hòa tan vào nhau; phải không?

Nhờ sinh hoạt đúng cách mà ta khỏe mạnh. Nhờ khỏe mạnh mà ta được an lạc. Nhờ sống chánh niệm và trí tuệ nên tôi được an lạc. Thì cái chánh niệm, trí tuệ thuộc về tinh thần hay vật chất? Tinh thần. Cái an lạc thuộc tinh thần hay vật chất? Tinh thần. Thì nhân và quả đều là tinh thần. Và nó giúp nhau bằng cách hòa tan với nhau. Vì 2 cái đều là tinh thần hết, nó cùng loại mà. Những sinh hoạt thường nhật của mình, đi đứng nằm ngồi giao tiếp nói năng, hoặc những thức ăn mà mình ăn vào, nhà cửa, ... những cái đó có hỗ trợ cho đời sống tinh thần không? Có. Nhưng mà cái giúp của vật chất với tinh thần nó có giống cái giúp của tinh thần với tinh thần không? Không.

Như vậy có những sự giúp đỡ nó hòa tan, có những sự giúp đỡ nó cần độc lập.

Cho nên có ngày nào đó quý vị nghe đồn tôi rất thân với một cô nào đó quý vị gửi tin nhắn. Tôi mà trả lời chúng tôi "cần tương ưng duyên" là chết!!! Có những trường hợp mình giúp bằng cách vắng mặt gọi là "ly khứ duyên", giúp bằng cách rời xa gọi là "vô hữu duyên". Có lúc A giúp B bằng cách cùng có mặt, có lúc A giúp B bằng cách có mặt trước, có lúc A giúp B bằng cách có mặt sau, có lúc A giúp B bằng cách vắng mặt, có lúc A giúp B bằng cách B phải giúp lại A thì A mới giúp được, có lúc A giúp B bằng cách A và B phải hòa tan vào nhau, có lúc A giúp B bằng cách 2 đứa phải 2 phương trời cách biệt.

Ví dụ có trường hợp vợ chồng sống với nhau không được phải ly dị. Nhưng khi ly dị rồi thì họ lại trở thành bạn tốt của nhau. Đây gọi là bất tương ưng duyên.

Có trường hợp ly thân một thời gian mà rồi khỏi ly dị luôn. Ngộ lắm. Nhưng mà 2 đứa không rời nhau được cũng kỳ lắm.

Nói về mặt chuyên môn, bất tương ưng duyên là A và B không cùng một loại. Bất tương ưng duyên là nhân và quả không cùng loại. Đứa là vật chất, đứa là tinh thần. Đứa là nước, đứa là lửa. Trong trường hợp hai đứa không cùng loại mà giúp nhau thì gọi là bất tương ưng duyên. Hai bạn gái giúp nhau là hỗ tương duyên, Người nam và người nữ người dưng giúp nhau là bất tương ưng duyên. Còn tương ưng duyên là sự giúp đỡ của hau đứa cùng loại.

Tại sao trong đời sống mình phải nghe lời phật? Tại sao mình phải tu hành, mình phải giữ giới, phải hành thiền? Là vì trong đời sống này có những cái mà mình không thể nào kết hợp đan xen hòa quyện với nó được.

Ví dụ như nhà sư có cần sự giúp đỡ của cư sĩ không? Có. Nhưng mà có nên quá thân thiết với cư sĩ không? Không.

Trong đời sống chúng ta cần sự hỗ trợ của rất nhiều thứ, và qua rất nhiều cách, hỗ trợ bởi cái gì (what) và hỗ trợ bởi thế nào(how). Hỗ trợ bởi what là sao? Là cái mà hỗ trợ mình nó là tinh thần hay vật chất. Còn hỗ trợ bởi how là sao? Là nó hỗ trợ mình bằng cách độc lập hay hòa tan.

Khi không được nghe cái này bà con đọc 24 duyên sẽ thấy rất là khó hiểu, rất là xa lạ. Khi học 24 duyên này mà được giải thích đàng hoàng, chúng ta sẽ nhận ra rất là nhiều chuyện.

Chuyện thứ nhất, tôi chả là gì trong cuộc đời này nếu không có sự hỗ trợ của các điều kiện. Cái thứ hai, cái gì trên đời này cũng được có mặt nhờ sự giúp đỡ của vô số thứ khác, mà bản thân nó cũng là điều kiện để giúp đỡ cho cái khác có mặt. Cái gì trên đời này cũng là quả của cái khác, bản thân nó lại là nhân cho cái khác. Mình là con của má, nhưng mình lại là mẹ của con mình. Chính vì ta hiểu con người trên đời này là sự giúp đỡ của bao nhiêu điều kiện, thì ta thấy mình chỉ là con số 0. Khi mình thấy mình là con số 0 mình sống bớt khổ tâm nhiều lắm. Khi ta thấy ta là 1 cọng rơm, 1 tờ giấy thì từ lầu 10 rơi xuống ta không bị tổn thương. Nhưng nếu ta là 1 cái chén thì chỉ từ lầu 1 rớt xuống là đã trào máu rồi. Khi mình thấy mình quan trọng quá thì bất cứ một cái tí tì ti nào cũng làm tim ta rỉ máu hết. Nhưng khi mình là con số 0 thì cái sự tổn thương ấy bị đặt trượt vào khoảng không. Cho nên Phật nói sống trên đời này con phải sống làm sao mà đối với trần cảnh con là một tấm lưới không bị gió cuốn. Gió thổi vào lưới thì nó trớt quớt. Con phải sống như là cái đầu kim. Khi 6 căn như đầu kim và 6 trần như hột cải thì hột cải không thể đứng trên đầu kim. Con phải giữ 6 căn trên 6 trần như là nước trên lá sen. Nước đi đường nước, sen đi đường sen. Có như vậy con mới được an lạc. Còn đàng này con dễ bị thọc, bị chích quá nên con đau khổ suốt đời.

Đọc kinh Phật thấy khiếp chỗ đó. Khi mà mình học về các duyên để mình thấy mình chỉ là các điều kiện cộng lại mà thôi. We are nothing but relationship. Chúng ta không là gì hết. Chúng ta chỉ là kết quả của những điều kiện cộng lại.

Và khi mình thấy mình là kết quả của những điều kiện cộng lại, mình phải có trách nhiệm hơn.

Trích Hỗ Tương, Tương Ưng và Quyền Duyên
Kalama tri ân bạn nguyenhuongbichhue ghi chép.

Bồ Tát | | Vô Hữu Duyên Chí Hiếu | | How & What English