Bên Bắc truyền gọi là 4 cái này là "thường lạc ngã tịnh" và họ có nhiều cách diễn giải tôi không muốn bàn ở đây. Đó là chuyện tế nhị, nhạy cảm. Tôi chỉ muốn nói mấy bản Hán tạng dịch là “thường lạc ngã tịnh”. Nhưng chữ “tịnh” ở đây tôi đã nói một tỷ lần rồi. Họ dịch chữ “tịnh” này là do khuynh hướng hồi xưa ở các dịch trường có những vị du học ở Ấn Độ về cực giỏi tiếng Hán. Nhưng cũng có những vị du học Ấn về cực giỏi tiếng Phạn. Rồi họ dạy cho lớp truyền thừa tại Trung Quốc, mà lớp này dĩ nhiên không giỏi bằng sư phụ. Để thúc đẩy tiến độ, tốc độ dịch Kinh cho lẹ, họ áp dụng một cách rất khoa học, nhưng hơi cứng ngắc. Đó là mỗi chữ Phạn như vậy họ chọn ra nghĩa nào mà nó phổ biến nhất, lấy cái nghĩa đó làm nghĩa qui định. Nghĩa là cứ hễ chạm tới chữ đó là cả một dịch trường, ông này dịch Pháp Hoa, ông kia dịch Lăng Nghiêm, Lăng Già, Kim cang, Trung Quán, Câu Xá, Trí Độ, ... đều dịch như nhau. Tất cả hễ cứ thấy chữ pañña là phang vô “tuệ”, cứ thấy guṇa là quất “ân đức”, thấy subha thì dịch là “tịnh”. Cứ như vậy. Trong khi chữ “subha” và chữ “sobhana” đều cùng một nghĩa là “sạch, đẹp”. Trong tiếng Thái có chữ “saath” và tiếng Việt có chữ “sạch” là có cùng một gốc. Trong tiếng KhMer cũng có chữ “saạp” cũng nghĩa là “đẹp”, rất là thú vị! Thì chữ subha có hai nghĩa là “sạch”, “đẹp”. Nhưng các dịch trường thỏa thuận với nhau hễ thấy “subha” là phang ngay chữ “tịnh” cho dễ nhớ. Cho nên "thường" là nicca (Pali), "lạc" là sukkha, "ngã" là atta, còn "tịnh" là subha. Cứ vậy mà từ đó mới ra cái khái niệm “thường lạc ngã tịnh”.

Thực ra trong chú giải Nam truyền Pali ghi rất rõ chữ “subha” này là “đẹp”. Vì sao? Vì khái niệm “sạch” nó hạn chế lắm. Sạch nó chỉ đối với cái dơ, trong khi cái đẹp nó bao trùm luôn cả cái sạch. Thí dụ một bài hát đẹp, một ca từ đẹp, một nghĩa cử, một nụ hoa, một nhân cách, bầu trời, một ngày đẹp, cuộc tình đẹp... Mình thấy chữ “đẹp” này xài cho rất nhiều trường hợp vật chất lẫn tinh thần. Thực ra mà nói chữ “sạch”, thì mức hấp dẫn của chữ “sạch” cũng không bằng chữ “đẹp”. Cho nên căn cứ theo văn hóa, ngôn ngữ VN, và cũng căn cứ theo sớ giải Pali thì chữ “subha” này nên dịch là “mỹ”: “thường lạc ngã mỹ” chớ không phải “thường lạc ngã tịnh”. Nên nhớ cái câu này!

Thì điên đảo kiến thứ nhứt là đi kiếm, tìm, xây dựng cái “thường tại” trong cái “vô thường”. Thứ hai là đi đầu tư kiến thiết xây dựng cái "hạnh phúc" trong cõi "đau khổ". Thứ ba là hy vọng, đầu tư, kiến thiết một "cái tôi, của tôi, thuộc về tôi" trong cõi đời "vô ngã". Thứ tư là đi tìm "cái đẹp" trong thế giới "không có đẹp xấu". Chỗ này định nghĩa hơi khó, không thể nói đi tìm “cái đẹp trong thế giới không đẹp” mà phải là “thế giới không đẹp xấu”. Bởi vì cái “đẹp xấu” là một giả niệm, vọng niệm, không có thật.

Trích bài Dọn phòng - Sư Giác Nguyên giảng (11/01/2020)

Kalama tri ân bạn buithibuukim ghi chép.

Sinh Diệt và Sinh Tử | | Mở bài Kinh Niệm Xứ Làm | | Chánh Đẳng Giác English