Học về tâm pháp A Tỳ Đàm ta mới có dịp để thấy Tứ Diệu Đế và 12 duyên khởi nằm ở đâu trong đời sống hằng ngày.

Trong 17 sát-na tâm lộ này có 7 cái thiện ác. Bảy cái đó được gọi là javana. Tâm tham trong 7 javana chính là tập đế tạo khổ đời sau. Tám chi đạo trong 7 javana chính là đạo đế, tức con đường chấm dứt khổ đế. Tất cả các tâm còn lại đều là khổ đế. Nghĩa là javana có lúc là tâm thiện, có lúc là tâm bất thiện. Trong 7 cái này, khi nào nó có tâm tham thì nó là tập đế, mà khi nào nó là tâm thiện thì nó có bát chánh đạo trong đó. Tất cả các tâm còn lại đều là khổ đế do tập đế đời trước mà có. Do thiện ác đời trước tạo ra hai thứ tâm.

Tham, si và tà kiến trong 7 javana chính là vô minh phi phúc hành, ái thủ và nghiệp hữu bất thiện trong 12 duyên khởi.

Tại sao là vô minh phi phúc hành? Tại vì ở bên pháp thiện nó là phúc hành, bất động hành. Lâu nay mình cứ tưởng 12 duyên khởi là một hàng dọc thôi, đúng không? Mình cứ tưởng là vô minh duyên hành, hành duyên thức,… Nhưng mà không phải chỉ có vậy. Bây giờ nó làm cho một nùi kìa. Bảy cái javana này nó đã có đủ mấy cái đó rồi. Cái này quan trọng lắm.

Si là vô minh. Tham là ái. Tà kiến là cái ái thủ.

Ba cái này là ba cái phiền não chính của duyên khởi. Còn tất cả mấy cái bỏn xẻn, ganh tị... mấy thằng đó là mấy thằng ăn theo. Ba cái tham, si và tà kiến là ba ông cố nội của dòng duyên khởi.

Bởi vì vô minh trong bốn đế mới dẫn đến nghiệp thiện ác. Nghiệp thiện ác gồm có ba: phúc hành, phi phúc hành và bất động hành.